Het onderwijs vernieuwen: naïeve droom of werkelijkheid?

Anne Arink - 10 februari 2015

Samenwerken

Wat me al snel opviel was dat mijn leerlingen opgroeiden in een veelal op prestatie gerichte omgeving: met hoogopgeleide ouders die het beste voor hun kind willen en het aan alle kanten ondersteunen en stimuleren. Maar de combinatie met een veranderde samenleving waarin individualisme hoogtij viert en autonomie, 'je eigen ding doen’  en ‘je mag zijn wie je bent’  heersende ideeën zijn, vond ik heel ingewikkeld. Ik ervoer nl. vaak een gebrek aan empathie en respect bij de kinderen – toch de pijlers van onze democratie. Ik had klassen vol met prachtig glanzend opgepoetste egootjes, die niet altijd even respectvol, inlevend en op ‘samen’ gericht waren.

Hoe kon ik aan de vorming van mijn leerlingen in dit opzicht een werkelijke bijdrage leveren – dat was mijn vraag.

En ik besefte ten diepste dat het me niet alleen ging om mijn leerlingen en mijn school, maar om de hele maatschappij. Ik voelde me verantwoordelijk voor het doen van een bijdrage aan onze wereld. Ik had er de perfecte baan voor. Nu nog de methode.

In precies die tijd (februari 2006) kwam er een nieuwe wet, de wet op de Burgerschapsvorming. Deze wet verplicht scholen (PO, VO en de Expertisecentra) een bijdrage te leveren aan actief burgerschap en sociale integratie.
Ik liet de definitie van ‘Burgerschapsvorming’ eens goed tot me doordringen: “de bereidheid en het vermogen van personen en groepen, om deel uit te maken van een gemeenschap en daar een actieve bijdrage aan te leveren”. En daar zat de crux. Bereidheid en vermogen... het ging dus om willen en kunnen! 

Willen én kunnen

Willen en kunnen gaat om intrinsieke motivatie en vaardigheid. In alle programma’s m.b.t. sociale vaardigheid die ik tot dan toe had gekend en gezien, vond ik activiteiten en lessen, die vooral gericht waren op het ‘kunnen’ deel. De vaardigheid, de buitenkant. Of ook gewoon: sociaal wenselijk gedrag. “Aardig” dacht ik dan. Maar dat hoefde ik mijn leerlingen niet meer te leren. Dat konden ze alláng (al deden ze het niet altijd).
Nee, het ging mij vooral om de binnenkant, het aardig willen zijn, het willen samenwerken, het willen inleven. Het vertonen van prettig en fatsoenlijk gedrag, omdat je dat zelf wilt en zelf begrijpt waarom dat nodig is. Niet omdat je anders straf krijgt.

De jaren verstreken, met al het moois en dynamisch dat een-school-leiden in zich heeft erop en eraan, en ik broedde stilletjes door. Liet het onderwerp soms los, maar nooit helemaal. Richtte op school een denktank in, met leerkrachten en ouders: “Denktank Burgerschap”. Samen op zoek is beter dan helemaal alleen.

En toen hoorde ik in 2012 over ‘de 7 Gewoonten van effectief leiderschap bij kinderen’ door Stephen R. Covey. De weg naar persoonlijk leiderschap en waarden gedreven onderwijs. Het rolde ineens voorbij, viel naar me toe en ik greep het vast. Zes jaar later had ik mijn methode gevonden.

The Leader in Me. Een uitzonderlijke werkwijze!

In 2012 ben ik gestart met het trainen en invoeren van deze nieuwe werkwijze. Het team leerkrachten zei er unaniem ‘ja’ tegen en dat moest ook wel, want bij hen moet het vandaan komen, zij zijn de dragers. Dat wil zeggen: zij zijn degenen die voorleven, inspireren, borgen en creatief moeten leren omgaan met dit sublieme gedachtengoed uit hét managementboek van de jaren ’80, nu vertaald naar kinderen vanaf 4 jaar. En de methode blijkt uitzonderlijk:

1. omdat hij werkt ‘van binnen naar buiten’. Het gaat over eerst werken aan jezelf, eerst kijken naar jezelf, naar je keuzes, je verantwoordelijkheden, je doelgerichtheid en je integriteit en dan pas naar de ander en naar jouw relaties met anderen.
2. want er is in principe geen lesboek, geen handleiding. De leerkrachten worden intensief getraind en leven voor en brengen aan de hand van dagelijkse gebeurtenissen de 7 gewoonten tot leven, in gesprekken met de kinderen, klassikaal en individueel. Het leven en de mensen zelf zijn het lesmateriaal.
3. want het biedt de school een gemeenschappelijke taal als houvast voor de hele pedagogische én didactische aanpak. Ik zie verantwoordelijkheid en betrokkenheid in alle geledingen en vakken toenemen.
4. omdat het werkt! Ik zie veel en veel meer ‘samen’ dan hiervoor. Ik zie meer empathie en respect. Ik zie kinderen conflicten oplossen van binnenuit: niet omdat het zo moet, maar omdat het in hen is gezaaid en tot bloei gekomen. Ik zie collega’s groeien, als mens en als professional. Ze komen tot rust in het houvast dat de 7 gewoonten bieden. Ik zie ouders een nieuwe boost krijgen in hun opvoeding. Ook thuis zijn de 7 gewoonten nl. heel goed toepasbaar.

En weet je, niets hiervan is overdreven. Het is de realiteit van elke dag.
Natuurlijk zijn er lastige momenten en gaat niet alles perfect.
Natuurlijk is het vallen en weer opstaan.
Natuurlijk zijn er verschillen per leerkracht, of per klas. Het blijft mensenwerk en het is een zoektocht.

Maar wat een verschil en wat hoopgevend is dit! Mijn einddoel, om een wérkelijke bijdrage te leveren aan een betere wereld, is  mijn dagelijkse realiteit geworden. Wie wil komen kijken is van harte welkom, ik maak zeker tijd voor je.

Meer lezen?
Op de website van CPS kunt u meer lezen over The Leader in Me. 
Of lees het vervolg op dit blog: 
Deel 2: Hoe onze school aan sociale vaardigheden werkt: van binnen naar buiten
Deel 3: Hoe wij werken aan een veilig, sociaal schoolklimaat met The Leader in Me

Anne Arink is naast schooldirecteur ook één dag per week werkzaam als consultant bij CPS.