Leren in iedere les in het mbo

Joke Koopman, Geke van Dijk - 18 mei 2020

Hoe doe je dat?

Misschien dat bij jou op school wordt gesproken over formatief evalueren of formatief handelen. In essentie gaat het bij al deze benamingen om het onderwijsleerproces waarin docenten en studenten gebruikmaken van informatie over het leren, om te leren.

In een formatieve les(senserie) zijn altijd drie ingrediënten aanwezig: een doel, een toets en een gevolg. Deze ingrediënten zijn in een cyclisch model met elkaar verbonden. De communicatie over deze ingrediënten tussen docent en student én de studenten onderling vindt plaats via de verschillende vormen van feedback, zoals te zien is in onderstaand model.

Stappenplan

Het samenspel tussen de verschillende ingrediënten van formatief toetsen vraagt om een goed doordacht lesontwerp. Op basis van de leerdoelen vanuit kerntaken en werkprocessen maak je een keuze voor toetsmomenten waarop tijdens het leertraject informatie wordt verzameld over waar de studenten staan. Ook is het belangrijk dat je van tevoren bepaalt hoe je in je lessen gevolg kunt geven aan deze informatie. Bij dit alles zul jij je steeds de vraag moeten stellen hoe je de verschillende vormen van feedback integraal onderdeel maakt van je lessen, zodat studenten ook zelf beter zicht krijgen op waar zij naartoe werken (feed up), wat zij al beheersen (feed back) en wat zij nog te doen hebben (feed forward) om beroepsbekwaam te worden en bijvoorbeeld een proeve af te leggen.

Doel: Wat zijn leerdoelen en succescriteria? 
Formuleer deze zo concreet mogelijk.

• Wat moeten studenten aan het einde van de les of lessenserie kennen en/of kunnen?
• Zijn de doelen voor alle studenten gelijk?
• Wie geeft de feed up (docent/student/klasgenoot)?
• Welke doelen worden formatief getoetst?

Toets: Hoe en wat wil je toetsen?

• Wat maakt de toets zichtbaar (voorkennis/welk doel)?
• Wanneer wordt er getoetst (start/kern/afsluiting van de les; welke lessen in de serie)?
• Met welke werkvorm wordt er getoetst? Met of zonder ICT?
• Hoe worden de toetsresultaten geanalyseerd? Wie geeft de feed back (docent/student/klasgenoot)?
• Hoeveel tijd is er nodig voor de toets en de feed back?

Gevolg: Wat kun je doen als gevolg van de toets? Is differentiëren een optie?

• Hoeveel tijd en ruimte is er beschikbaar voor vervolgacties?
• Hoe wordt informatie gedeeld over vervolgstappen? Wie geeft de feed forward (docent/student/klasgenoot)?
• Wat zijn mogelijke vervolgacties? Is differentiëren een optie als verschillen tussen studenten zichtbaar zijn?
• Wat doen studenten die het doel bereikt hebben? 

De uitwerking van dit stappenplan zullen we toelichten aan de hand van een lesvoorbeeld. 

  
Doel: Wat zijn leerdoelen en succescriteria?
Formuleer deze zo concreet mogelijk in aansluiting op de Kerntaken en Werkprocessen uit het Kwalificatiedossier.

• De docent stelt voor deze les als doel dat de studenten de criteria kunnen benoemen bij het maken van een draaiboek
• Dit leerdoel is voor alle studenten gelijk.
• De docent wil dat de studenten in deze les met hulp van haar én elkaar ontdekken waar zij naartoe werken. Zij betrekt de studenten actief  bij het geven van feed up.
• De docent zal het leerdoel in deze les toetsen. 

Toets: Hoe en wat wil je toetsen?

• De docent toetst het leerdoel in de vorm van een groepsopdracht waarmee studenten een groot deel van de les aan het werk zullen gaan.
• De toets is de ordening van beste naar slechtste draaiboek en het gezamenlijk opstellen van een lijstje met criteria waaraan het draaiboek moet voldoen.
• Tijdens de bespreking van de criterialijstjes krijgen zowel de docent als de studenten informatie over de aanwezige (voor-) kennis. Deze bespreking wordt ook benut voor de uitwisseling van feed back.
• Voor de groepsopdracht heeft de docent 20 minuten uitgetrokken. 

Gevolg: Wat kun je doen als gevolg van de toets? Is differentiëren een optie?

• Na de groepsopdracht is er nog 10 minuten over voor vervolgacties en feed forward.
• De docent benut deze tijd voor de klassikale bespreking van de groepsopdracht waarin zij de criteria in de vorm van feed forward zo nodig aanvult en/of verduidelijkt.
• In de volgende les gaan de studenten op basis van de criterialijst aan het werk met het maken van een draaiboek,
• Studenten die hebben aangetoond dat zij een draaiboek kunnen schrijven/maken op het vereiste beheersingsniveau, oefenen in de resterende lestijd met het schrijven van een draaiboek op een hoger niveau.

Meer weten? 

In het voorjaar van 2020 is het boek Formatief toetsen in de les uitgebracht, waarin verschillende concrete toepassingen worden beschreven, met en zonder ICT, om formatief aan de slag te gaan. Ook verzorgen wij studiedagen en trainingen formatief toetsen in de les  en Digitale didactiek (in de CPS Academie of bij u op school).