Burgerschap met kleuters, moet dat…?
Youri, een kleuter van net 4 jaar, roept iets tijdens de inloop dat lijkt op het woord ‘pinguïn’. Maar hij voelt zich als een roepende in de woestijn, zo lijkt het. Thuis levert dit woord hem altijd veel aandacht en plezier op. Vooral papa lacht altijd hardop wanneer hij het zegt. Daarom zegt hij het woord ook geregeld. Hier in de kleutergroep lijkt het of niemand hem begrijpt. Onderwijsassistent Sanne doet wel haar uiterste best. De schoolcontext van alledag gecombineerd met Youri’s onduidelijke uitspraak maakt het lastig het woord goed te vangen. Ze herhaalt vertwijfeld wat ze denkt te horen en zegt ‘penwen?’ en volgt zijn blik.
Youri zet alles op alles om begrepen te worden en wijst met zijn vinger, terwijl hij nog eens hardop ‘penwen’ zegt. Sanne volgt de wijzende vinger van Youri en concludeert dan geschokt dat hij de moeder van Mohammed bedoelt: ze draagt een hoofddoek. Thuis noemen Youri’s ouders gesluierde vrouwen soms een pinguïn.
Sanne reageert geschokt op de respectloze en beledigende benaming. Ze zegt verontwaardigd tegen Youri; ‘Bedoel je mama Saïda? Dat is toch geen ‘pinguïn’, dat is een ‘mevrouw’. Wat terneergeslagen kijkt Youri naar Sanne. Hij had een andere reactie verwacht. Sanne bespreekt het voorval later met de leerkracht.
Kleuters en burgerschap
Kleuters en burgerschap; wanneer je weerstand voelt opborrelen bij het lezen van deze twee woorden in één zin, dan begrijp ik dat volkomen. Je bent niet de eerste onderwijsprofessional die zo reageert. Toch onderschrijft bovenstaand waargebeurd verhaaltje het belang van burgerschap in relatie tot jonge kinderen. Jonge kinderen maken de overstap van de thuiswereld naar de schoolwereld. En niet altijd komen die werelden overeen qua talen, cultuur, normen, waarden en opvattingen.
Het is goed om als school na te denken over wat je wil uitdragen als schoolteam en waar je wellicht ook stelling neemt. Op de school van Youri heeft het team uitdrukkelijk gekozen voor het afwijzen van discriminatie. Dus dit voorval vraagt om doordacht handelen.
Vaak denken we bij burgerschap aan van alles en nog wat. Dat is misschien wel de grootste reden waarom scholen zo worstelen met het vormgeven van het Burgerschapsonderwijs; burgerschap is een enorm ruim begrip dat vraagt om afbakening, maar waar begin je?
Wanneer je opbrengstgericht wil werken aan leerdoelen voor Burgerschap, zoals een onderwijsinspectie van je vraagt, moet je als school wel keuzes maken. En het liefst maak je dan meteen de goede keuzes om burgerschapsonderwijs planmatig, doelgericht, samenhangend en zichtbaar te maken op school. De bouwstenen Burgerschap van SLO bieden een goed kader voor al je keuzes.
Bouwstenen Burgerschap vertalen
In dit blog neem ik je mee in mijn gedachten over burgerschapsonderwijs met jonge kinderen en daarmee hoop ik je enerzijds inzichten te bieden en anderzijds ook gerust te stellen. Laten we vooropstellen dat we met onderwijs aan het jonge kind een fundamentele basis leggen voor de algehele ontwikkeling en persoonsvorming van het kind. Een enorm verantwoordelijke en belangrijke taak!
Laten we de bouwstenen Burgerschap van SLO doornemen en eens vertalen naar het onderwijs aan jonge kinderen. De cursieve omschrijving van de bouwsteen volgens SLO klinkt in relatie tot onderwijs aan jonge kinderen misschien wat gewichtig en formeel. De eenvoudige vertaalslag die ik maak naar de onderwijspraktijk is waarschijnlijk herkenbaar en sluit aan bij wat je al doet.
Bouwsteen 1: Vrijheid en gelijkheid
Leerlingen leren van, door en over de waarden van de democratische rechtsstaat. Een basisvaardigheid voor jonge kinderen is om ‘stop-hou op’ toe te passen in verschillende contexten. En een houdingsaspect is kinderen leren om rekening te houden met andere kinderen in de groep.
Bouwsteen 2: Macht en inspraak
Leerlingen leren manieren waarop ze besluitvormingsprocessen op vreedzame wijze kunnen beïnvloeden. Een kennisdoel kan zijn dat kinderen weten dat ze niet alleen op de wereld zijn, maar ook samen met anderen. En een eerste stap naar vreedzame besluitvorming is als kind ontdekken dat je samen met anderen een plan kunt bedenken.
Bouwsteen 3: Democratische cultuur
Leerlingen leren dat hun stem gehoord wordt en dat hun inbreng ertoe doet bij besluitvormingsprocessen in de klas. Zij ervaren dat de ander ook een stem heeft en ontdekken daarbij overeenkomsten en verschillen tussen mensen. Als kleuter leer je dat je niet altijd jouw zin kunt krijgen. Een kennisdoel kan gaan over weten wat een ruzie eigenlijk is, bijvoorbeeld aan de hand van een prentenboek. In een democratische cultuur leer je als jong kind hoe je samen met andere kinderen kunt stemmen en een keuze kunt maken.
Bouwsteen 4: Identiteit
Leerlingen ontdekken hun primaire en secundaire emoties, ambities, talenten en ontwikkelpunten. Je identiteit vormen start met ontdekken dat je een onafhankelijk individu bent. De vaardigheid van het maken van een ik-tekening kan daarbij helpen. Ook leer je in groep 1 en 2 over de basisemoties bang, blij, boos en verdrietig. En je oefent de vaardigheid en houding om te laten merken hoe je je voelt, verbaal en non-verbaal.
Bouwsteen 5: Diversiteit
Leerlingen leren woorden te geven aan wat de ander doet en wil en ontdekken daarin overeenkomsten en verschillen. Jonge kinderen leren dat er verschillen zijn tussen mensen in huidskleur, geslacht en uiterlijk. Ze leren de basisvaardigheid om te luisteren naar wat een ander zegt en denkt.
Bouwsteen 6: Solidariteit
Leerlingen ontwikkelen manieren om de eigen en de belangen van anderen te behartigen; alsmede uitsluiting, onrechtvaardigheid, discriminatie en ongelijke behandeling te herkennen en benoemen. Jonge kinderen leren om rekening te houden met anderen in de groep en om anderen te helpen. Ook bij deze bouwsteen komt de basisvaardigheid van luisteren naar de ander kijken en dat kan in de vorm van leuke luisterspelletjes.
Meer weten?
Wil je meer weten over Burgerschapsonderwijs aan jonge kinderen op jouw school? Wil je ook planmatig, doelgericht en schoolspecifiek aan de slag?
Neem contact op met onze adviseurs: Miriam Op de Beek, Brian Veenhof of Arjan de Lange.
