Blog

Waarom is de taalachterstand van de Turkse Meryem alleen maar groter geworden? Dat is toch vreemd? Want haar leerkracht heeft vier maanden geleden een goed gesprek gehad met haar vader en ze zouden thuis meer Nederlands met haar gaan praten. En hoe komt het dat de vader van de Syrische jongen Ahmed tijdens het oudergesprek alleen maar over zichzelf wilde vertellen in plaats van over de vele conflicten waar zijn zoon al een paar weken in verzeild raakt?

Over de taalvaardigheid bij leerlingen is al veel gezegd: de achteruitgang lijkt een feit, het probleem is de afgelopen jaren alleen maar toegenomen en het is lastig om daar in het onderwijs grip op te krijgen. Bij alle vakken zie je vaak dat leerlingen denken de inhoud te begrijpen, maar dat ze hun antwoord niet goed kunnen formuleren als ze de stof zelf moeten uitleggen of er een vraag over moeten beantwoorden. De oorzaak? Veel leerlingen missen de algemene taalkennis en ‑vaardigheid om zich goed uit te drukken. 

Leerlingen schrijven meer dan ooit. Een belangrijk deel van hun sociale communicatie verloopt schriftelijk via social media. Maar vraag je ze op school om een wat langere en formele tekst zoals een verslag of brief, dan zie je vaak onvoldoende structuur, kromme zinnen en stijlbreuken. Beter schrijfonderwijs is duidelijk gewenst. Deel daarvoor het schrijfproces op in stappen, geef leerlingen veel meer eigenaarschap over het leren schrijven en laat ze aan relevante teksten werken. Dan wordt leren schrijven niet alleen beter, maar ook makkelijker en leuker.

De teamleden van de jonge Christelijke Basisschool AquaMarijn in Groningen zijn ambitieus. Ze wilden zichzelf en hun school verder ontwikkelen. Niet via een training, maar intensiever en meer passend bij hun speerpunt: lerende cultuur. Sommige teamleden waren al bekend met Lesson Study: een methode waarbij je samen met collega’s een goed doordachte les ontwerpt, een collega de les geeft en de anderen observeren. Omdat het team Lesson Study professioneel in wilden zetten, schakelden ze begin vorig schooljaar CPS in voor de begeleiding.

“Markeer van hoofdstuk twee alle woorden waarvan je de betekenis niet kent”, vroeg de docent godsdienst van het Bonaventuracollege zijn brugklasleerlingen. Dat bleek beduidend meer markeringen op te leveren dan verwacht. Veel docenten overschatten de woordenkennis van leerlingen. Bij het Bonaventuracollege (mavo-havo-vwo) zijn de ogen sinds vorig jaar geopend en richten alle docenten zich actief op taalvaardigheid. “Want pas als leerlingen bij elk vak ondergedompeld worden in taal, zal hun taalvaardigheid toenemen”, meent Barbera van Haeften, sectievoorzitter en docent Nederlands.

Het thema van de Week van Nederlands (vorige week) was Over grenzen heen kijken en dat is niet voor niets. Het is een probleem van onze tijd: mensen die in de echokamers van de sociale media niet meer met elkaar in gesprek zijn maar vooral in oneliners binnen eigen grenzen hun eigen gelijk uitventen (Custers, 2019). Juist voor leerlingen is het belangrijk dat zij over de grenzen kijken en kennismaken met andere perspectieven op hun eigen realiteit, om zo uit hun echobubbels te kunnen treden. Hiervoor wordt mediawijsheid en burgerschapsvorming vaak genoemd als oplossing, maar er is ook een al eeuwenoud middel om je horizon te verbreden en gesprekken te openen: vrij en veel lezen ofwel het lezen van een goed boek.

Het woord ‘schat’ zit niet voor niks in ‘woordenschat’. Woorden geven rijkdom. Ze maken dat je kunt lezen, schrijven en spreken, maar ook denken en leren. Hoe rijker je woordenschat, des te makkelijker kun je kennis verwerven en communiceren. Daarmee hebben leerlingen met een grotere woordenschat betere kansen in de maatschappij. En er zijn grote verschillen: sommige volwassenen kennen maar 17.000 woorden en anderen 50.000*. Door thuis op school en de rest van hun leven veel woorden te leren, krijgen kinderen dus betere kansen. 

Herken je dit: een samenvatting die duidelijk geknipt en geplakt is? Teksten met kromme zinnen, slecht geformuleerde antwoorden en taalfouten in bijna elke zin? Leerlingen hebben moeite met schrijven. Uit recent onderzoek van de Inspectie blijkt ook dat de afgelopen twintig jaar weinig verbeterd is op dit vlak. Begrijpelijk ook. Want niet alleen veel leerlingen, ook veel docenten hebben een hekel aan het gangbare schrijfonderwijs. Leerlingen moeten daarin een hoop moeite doen voor teksten die in de prullenbak verdwijnen. Docenten zitten weekenden na te kijken en zien dat hun inspanningen weinig opleveren. 

Schrijfvaardigheidsonderwijs is binnen de vreemde talen vaak een wat ondergeschoven kindje, en zeker in de onderbouw. Als er al iets aan schrijfvaardigheid gebeurt dan zijn het vaak geleide schrijfopdrachten of opdrachten bedoeld om een bepaalde grammaticale constructie of woordenschat aan te leren. Maar schrijven verdient echt meer aandacht in het vreemdetalenonderwijs, als een belangrijke rader in de machine voor het stimuleren van lezen, denken en uitbreiden van de lexicale en grammaticale fluency. Hoe geef je goed schrijfonderwijs bij de vreemde talen gestalte? In dit eerste blog bakenen we af wat CPS verstaat onder schrijfonderwijs bij de vreemde talen. 

Op steeds meer scholen in Nederland wordt het al ingevoerd: twee keer per week lezen alle leerlingen en docenten tegelijkertijd twintig minuten; onafhankelijk van welk vak de leerlingen op dat moment hebben. Dit is een van de manieren om het vrij lezen te stimuleren en taalvaardigheid te verbeteren. Gezien de steeds slechter wordende leesresultaten geen overbodige luxe.

Onlangs werd Nationaal Programma Onderwijs gelanceerd. Scholen zijn bezig zijn met het in kaart brengen van de impact van corona en werken aan herstel. Duidelijk is dat ook het lees- en taalonderwijs de nodige aandacht zal moeten krijgen. Wellicht is het nu ook een goed moment om dit lees- en taalonderwijs anders aan te pakken. De thematische leesaanpak is een beproefde werkwijze die leerlingen motiveert en waarmee ze ook écht leren lezen. Deze leesaanpak versterkt aantoonbaar de positieve leesbeleving en biedt daarbij meteen mogelijkheden om vaardigheidsonderwijs te integreren. Dit vraagt wel een goede inbedding binnen de doorlopende leeslijn bij de vreemde taal én integratie met de andere vaardigheidsdomeinen. 

Taal is veel meer dan lezen en schrijven, het gaat ook om denken, luisteren en praten. En als je je kunt uitdrukken, heb je meer mogelijkheden om je te verbinden met anderen. 

Leerlingen die zich onderdompelen in een wereld waarbinnen zij, geactiveerd door geprikkelde nieuwsgierigheid, kennis opdoen en tegelijkertijd werken aan hun taalvaardigheid. Idealistisch? Niet volgens Concept-Orientated Reading Instruction, beter bekend onder de afkorting CORI. Uit onderzoek blijkt dat deze aanpak succesvol is.