Sluiten

Zoeken in de website

Rollenspel als motor voor ontwikkeling

Rollenspel als motor voor ontwikkeling

Als je werkt met jonge kinderen weet je dat rollenspel in hoeken van groot belang is voor hun ontwikkeling. Maar hoe doe je dat dan op een passende manier? Ik hoor in de training Rollenspel en spelbegeleiding regelmatig dat kinderen onvoldoende tot rollenspel komen als zij in de huishoek, bouwhoek of themahoek spelen. ‘Ze weten niet wat ze willen spelen, rommelen veel, rennen achter elkaar aan, nemen graag de babyrol aan of zijn de hond of poes.’ Veel leerkrachten vragen zich af hoe ze het spel zo begeleiden dat er ontwikkeling plaatsvindt. 

In dit blog sta ik eerst stil bij het begrip rollenspel en reik ik enkele interventies aan, die u kunt inzetten in spelsituaties en zorgen dat het spel een rijke bron van leren, ontdekken en ontwikkelen is.  

Wat is rollenspel?

Rollenspel is een aspect van symbolisch spel (Vermeer, 2006) en wordt als een zeer belangrijke fase in de spelontwikkeling van kleuters gezien, omdat zij in deze ‘doen alsof’ fase imiteren en taal overnemen om het spel betekenis te geven. Als zij voldoende ervaring met het imiteren hebben opgedaan, ontstaat de behoefte om zelf vorm te geven aan de rol. Van ‘doen alsof’ naar ‘echt en zeker weten’. Het stapelen van blokken, wordt een stevige toren op de gewenste hoogte vanuit de rol van bouwvakker. De vraag van de leerkracht ‘weet je zeker dat de toren net zo lang is, als de streep op de muur’ nodigt uit om op verschillende manieren met behulp van maten en instrumenten de hoogte te meten, te noteren en te controleren. Ze leren door rollenspel ook om in het spel te blijven, de regels te onthouden, flexibel aanpassen aan de inbreng van anderen en aan de omgeving.

Rollenspel wordt dan ook wel als de motor van ontwikkeling bij kleuters gezien, omdat daarin vaardigheden, kennis en ervaringen aan bod komen die kinderen voor een optimale ontwikkeling nodig hebben. Het begeleiden van rollenspel blijkt een effectieve manier te zijn om specifieke reken- en taalkundige begrippen aan te reiken, waarna kinderen deze in het spel gaan toepassen.

Tips om rollenspel te begeleiden

1. Observeer eerst voordat je gaat begeleiden.
Als de kleuters samen tot rijk rollenspel komen, dan kan een interventie of meespelen het spel verstoren. Soms is het beter om niets te doen en het spel te laten gebeuren. Wanneer kinderen met een hoge betrokkenheid spelen, is er meestal geen mentale ruimte vrij om iets met de inbreng van de leerkracht te doen. Stel daarom door observatie vast of je interventie ontwikkelingsstimulerend of verstorend zal zijn. Neem het rollenspel op met een tablet als je geen tijd kunt vinden om te observeren.

2. Bepaal je interventies.
Stel na observatie vast welke interventies je kunt inzetten om het rollenspel op gang te brengen, te verbreden en verrijken.
Ik heb een indeling gemaakt: spel leiden, spel adviseren en meespelen.

Spel leiden:

  • Wees een spelleider door de kleuters tools aan te reiken die hen helpen om tot spelscenario’s te komen met duidelijke rollen en regels. Maak afspraken over rollen, reik materialen, (reken)taal en rolgebonden handelingen aan en betrek ze bij het spelscript wat samen met de kinderen is bedacht. Wees je bewust van de valkuil dat het geven van opdrachten (jij dekt de tafel, jij bent de klant) geen meespelen is. Spel leiden is soms nodig om het spel op gang te brengen, waarna je je terug trekt.

Ik heb positieve ervaringen met het demonstratiespel. Wees een model en demonstreer handelingen van een rol en gebruik daarbij specifieke rolspecifieke taal. Zo bied je steun aan kinderen die wel graag willen, maar niet weten hoe ze een rol kunnen spelen.

Spel leiden kan ook door te spiegelen wat de kinderen doen. Spiegelen betekent in kleine stapjes in het rollenspel de rol nadoen wat het kind doet. Neem de rol op die aansluit bij het rollenspel dat de kinderen spelen. Breng vervolgens taal en handelingen in om het spel te verrijken.

Spel adviseren:

  • Adviseer het spel door mee te denken bij een probleem, door een probleem in te brengen, door materiaal en een rol weg te halen of toe te voegen.

Een voorbeeld:

Elisa heeft in overleg met de kinderen een politiekantoor van de themahoek gemaakt en ze besluit na observatie van het spel van Yacub en Samuel de hoek in te gaan, omdat het spel blijft hangen in iedereen bekeuringen geven.  Yacub gaat direct naar Elisa en zegt “Jij hebt een bekeuring”. “Nee hoor”, zegt Elisa. “Waarvoor heb ik dan een bekeuring”? “Nou daarom”, reageert Yacub. Elisa vraagt verder: “Wat heb ik gedaan en oh ja, mijn naam staat ook niet op de bekeuring, dus deze kan niet voor mij zijn.” Yacub pakt een potlood en doet zijn best met een voorbeeld de naam van Elisa op de bekeuring te schrijven en gaat weer naar haar toe. Elisa vraagt opnieuw: “Wat heb ik gedaan? Ik kan toch niet zomaar een bekeuring krijgen, toen ik voor het verkeerslicht stond te wachten?”. Yacub tekent vervolgens een rood licht en een auto op de bekeuring en zegt: “Je bent door rood licht gegaan.” De komst van Elisa en haar vragen dragen bij aan het spel op een hoger niveau te brengen. De suggestie van Elisa krijgt betekenis voor Yacub, waarna hij een rood licht tekent en taal toevoegt.

Meespelen:

  • Meespelen is een veel gebruikte begeleidingsvorm. Speel mee vanuit een rol waarmee je invloed uitoefent op het spel, je bent NIET de leerkracht maar je speelt en blijft in je rol. Terwijl je meespeelt gebruik je in je rol, woorden uit het thema en begrippen die aan bod zijn geweest. Meespelen kan zo effectiever zijn dan een kleine kring, omdat taal en begrippen binnen de context van het spel worden gebruikt.

Zorg dat je een passend attribuut hebt als je meespeelt. Een sjaal, jas of pet maakt je rol voor de kinderen duidelijk.   

3. Gebruik een spelscript.
Stel met de kinderen samen welk verhaal er in de hoek wordt gespeeld. Maak dan 4 a 5 foto’s van het verhaal en ondersteun dat met een zin. Kinderen kunnen steun hebben aan de foto’s om het aangereikte verhaal te spelen en zullen al snel hun eigen verhalen in hun rollen gaan maken en spelen.

4. Maak rollenkaartjes.
Een kaartje kan een kind helpen om in de rol te blijven die het wil spelen. Het helpt ook de andere kinderen wie welke rol heeft.

5. Stel vast wat de invloed van de speelleeromgeving is. 
Zorg dat de hoeken ruim genoeg zijn om er drie of vier kinderen in te laten spelen. Zorg voor duidelijke looproutes tussen de hoeken, zodat kinderen hoeken kunnen combineren. Zo kun jij je als je hebt meegespeeld terugtrekken in de andere hoek om van daaruit te observeren.

6. Richt samen met de kinderen een hoek in.
Bevraag hen welke aanbod van materialen nodig is om bij te dragen aan het spel. Doe dit regelmatig, zodat ander materiaal bijdraagt aan spelverdieping en verbreding. 

7. Bekijk het aanbod in je hoeken.
Breng de wereld van buiten naar binnen. Richt je hoeken in met ‘echte’ of levensnabije materialen. De wereld van thuis bevat potten en pannen, verband en pleisters, stenen kopjes en borden, gereedschap en verpakkingen op ware grootte.Met echte materialen worden kinderen verleid. Het blijkt vaak een misvatting dat kinderen in rijk ingerichte hoeken vanzelf gaan spelen. Zonder begeleiding blijven kansen voor reken- en wiskundige ontdekkingen en het gebruik van taal liggen.

 8. Maak een opname van je begeleiding.
Voor jezelf: kijk achteraf je opname terug en stel vast wat het effect van je begeleiding is geweest. Bespreek je opname met een collega en bekijk samen welke interventie bijdroeg aan spelontwikkeling en welke andere mogelijkheden er zijn om te verrijken.

Voor de groep: film het rollenspel van de kinderen en laat een opname zien aan het groepje of de hele groep. Ervaringen van leerkrachten zijn dat de kinderen zeer betrokken zijn bij hun spel en elkaar feedback geven om tot rijk spel te komen en laten vervolgens ook rijker spel zien.

 9. Plan dagelijks twee keer 5-10 minuten in voor observatie en spelbegeleiding.
Spelbegeleiding die ingepland staat, is voor jou en de kinderen een voorspelbare routine. Spelbegeleiding wordt in plaats van een andere activiteit uitgevoerd, zoals een kleine kring, een feedbackronde of begeleiding bij ontwikkelingsmateriaal. Als rollenspel als motor voor de ontwikkeling wordt gezien, verdient spelbegeleiding een vaste plaats in het dagrooster.

Ik ben benieuwd naar jullie tips en ervaringen met het begeleiden van rollenspel. 

Reacties

  1. Annèt van Roest, specialist jonge kind Annèt van Roest, specialist jonge kind - 19 april 2018

    Dank voor je artikel! Het geeft veel informatie over het belang van rollenspel in de onderbouw. Als onderdeel van mijn studie maakte ik destijds een reader voor leerkrachten en leidsters over speciale spelbegeleiding met hetzefde doel, nl. om meer bekendheid te geven aan de mogelijkheden en het belang van o.a. het rollenspel. Veel succes gewenst met het delen van kennis vanuit je expertise!

  2. Aafke Bouwman Aafke Bouwman - 21 april 2018

    Dank je wel Annet. Ik stel het op prijs als ik je reader mag lezen. Is het mogelijk/wil je deze mailen?

  3. Nicoline Nicoline - 20 mei 2018

    Hoi Aafke,

    Fijn om te merken dat heel veel punten uit jouw blog bij ons goed lopen nog steeds. Met name demonstratiespel was voor ons een echte goeie aanvulling. Het staat wekelijks op ons rooster en daardoor bedenken we nu voor elke week een nieuw 'script ' voor in de hoeken. Het werkt heel goed. Als ik halverwege de week de klas overneem van mijn duo dan merk ik dat de kinderen al veel hebben opgepikt die week.... !! Fantastisch.... Met hun rollenkaart om hun nek zijn ze echte bouwvakkers op dit moment. Ze verdelen het gereedschap. Kwasten voor de schilder en hamer voor de timmerman.... en dan gaan ze aan de slag. Alle woorden van de woordclusters komen zo terug in de hoeken.
    Het dagelijkse observatie moment is ook heel fijn. We doen elke dag 2 andere kinderen en we observeren het thema spel in de thema hoek. Omdat we het op het rooster zetten lukt het ook!

  4. Aafke Bouwman Aafke Bouwman - 21 mei 2018

    Goed te lezen Nicoline! Wat een zinvolle verdieping is zo ingebed in jullie organisatie.
    Zo wordt rollenspel volop verrijkt.

  5. annemarie annemarie - 19 maart 2020

    Hallo Aafke,

    Kan je meer informatie geven over de training Rollenspel en spelbegeleiding die je noemt in je Blog?

Plaats een reactie

Over de auteur

CPS

De CPS Nieuwsbrief: Gratis inspiratie, kennis en updates

Ontvang 1x in de zes weken de nieuwste blogs met tips en waardevolle kennis, nieuwtjes, artikelen, ebooks en inzichten automatisch in uw mailbox.

Meld mij aan