Formatief toetsen

Welke lesstof behandel je wel en niet? Wat bespreek je uitgebreid en wanneer volstaat een korte herhaling? En hoe zorg je dat je leerlingen meer tijdens de lessen leren en dat ze zich actief en betrokken voelen? Pas als je weet wat je leerlingen al beheersen en wat nog niet, kun je je lessen afstemmen op de behoeftes en de leerdoelen. Formatief toetsen helpt je hierbij. Lessen worden daarmee effectiever en leerlingen voelen zich meer uitgedaagd.

Neem contact op

Doel, toets en gevolg

Formatief toetsen is meer dan alleen toetsen, het is een cyclisch proces. En daarom spreken we tegenwoordig over formatief handelen. Dat cyclische proces bestaat uit drie onderdelen. Eerst stel je vast wat het doel is van de les. Daarna maak je met een toets zichtbaar wat al geleerd is. Op basis daarvan neem je een beslissing over het gevolg: wat is er nog te leren? Deze stappen blijf je herhalen en kun je zetten als docent, maar ook als leerling. Door het lesprogramma op deze manier te koppelen aan het doel en aan wat al geleerd is, neem je betere beslissingen over het leerproces en verbeteren de leerprestaties.

Ga naar Formatief handelen

Feedback

Met formatief toetsen stuur je het leerproces, met feedback neem je leerlingen daarin mee. Deze feedback is pas effectief als leerlingen de informatie begrijpen en gebruiken om te leren. Binnen de formatieve cyclus geef je met drie specifieke vormen van feedback informatie over het leerproces van de leerling:

Doel – waar werkt de leerling naar toe? (feed up)
Toets – waar staat de leerling nu? (feed back)
Gevolg – wat heeft de leerling nog te doen? (feed forward)

Verschillende soorten toetsen

Met formatief toetsen maak je niet alleen zichtbaar wat leerlingen geleerd hebben, maar vooral wat zij nog moeten leren. Je toetst dus om te leren. Door korte en informele toetsmomenten te organiseren, kun je de formatieve cyclus in een les meerdere keren doorlopen. Dit kan met of zonder ICT, bijvoorbeeld door een opdracht, reflectie, klassikaal vraaggesprek of digitale quiz. Wat je met de resultaten van zo’n toets doet, bepaalt of je formatief handelt.

Differentiatie, motivatie en zelfregulatie

Lessen kun je effectiever organiseren als jij en je leerlingen weten wat het leerdoel is, waar iedereen staat en wat er nog moet gebeuren. Door formatief toetsen worden verschillen tussen leerlingen duidelijker en daarmee krijg je aanknopingspunten voor het differentiëren in je lessen. Als je leerlingen zelf laat meedenken over de doelen, waar ze staan en wat ze nog te leren hebben, zal dit bovendien hun motivatie en zelfregulerende vaardigheden vergroten.

Aan de slag met Formatief toetsen

Trainen van technieken en vaardigheden
Wil je leren om formatief toetsen toe te passen in jouw lessen en leerlingen hier actief bij te betrekken? Tijdens onze trainingen in Amersfoort of bij jou op school leer je de technieken en vaardigheden.

Literatuur
In het boek Formatief handelen in de les vind je concrete toepassingen om met formatief toetsen en handelen aan de slag te gaan.

Inspiratie
Laat je inspireren door het artikel in Prima Onderwijs (juni 2023). Hierin interviewt onderwijsadviseur Meike Berben twee docenten over het op een creatieve manier inzetten van formatief handelen.

Maar Meike is in september 2020 zelf ook geïnterviewd door Prima Onderwijs. Zij vertelt bijvoorbeeld hoe formatief handelen bijdraagt aan het inzicht krijgen in de leerbehoeftes van de leerlingen, maar geeft ook voorbeelden hoe je klein kan starten met formatief handelen. Lees hier het hele artikel.

NIEUW: Formatief handelen in de les

Toetsen van het leren, om te leren

Auteur(s):Meike Berben, Roel Vos, Joke Koopman
1e druk, september 2023

Wil jij weten hoe je formatief handelen kunt toepassen in jouw lessen? In Formatief handelen in de les introduceren de auteurs een model van formatief handelen, om dit cyclische proces zichtbaar te maken en om te kunnen gebruiken bij het ontwerpen van jouw lessen.

Meer informatie en bestellen

Trainingen

Deze trainingen kunnen ook op school worden uitgevoerd.

Vijf vragen over formatief toetsen met een kort en een langer antwoord

In het boek ‘formatief toetsen in de les, toetsen van het leren om te leren’ beschrijven we praktische voorbeelden, stappenplannen en werkvormen om formatief toetsen toe te passen. In de nieuwe 2e druk hebben wij de antwoorden op een aantal veelgestelde vragen verduidelijkt. Als voorproefje geef ik je bij vijf vragen alvast een kort en iets langer antwoord.

Verder lezen

Niet de toets, maar het gevolg bepaalt of je formatief bezig bent

Hoe pas je formatief toetsen toe in een les? Deze vraag bespreek ik vaak met docenten die zoeken naar een manier om het leren van hun leerlingen beter zichtbaar te maken. Zij proberen daarmee hun lessen effectiever te kunnen organiseren, beter te kunnen differentiëren of hun leerlingen meer te activeren en motiveren. CPS heeft een model ontwikkeld dat het toepassen van formatief toetsen in de les kan ondersteunen.

Verder lezen

Formatief toetsen in het mbo

‘Er wordt te veel bij ons in de opleiding getoetst’. Dat krijg ik vaak als antwoord op de vraag wat de urgentie is van een training formatief toetsen. De overvolle toets- en examenprogramma’s leiden tot hoge werkdruk van de leraren in het mbo. En dat is niet alleen door alle correctietijd. Het voldoen aan alle kwaliteitseisen voor toetsing en examinering levert ook de nodige werkstress op. Bovendien slokken al die toetsen veel van de onderwijstijd op.

Verder lezen