Tien tips om direct te starten met differentiëren in je les

Meike Berben - 21 maart 2023

Veel docenten in het vo en mbo vinden het lastig om differentiëren in de lessen vorm te geven. Om hen te helpen, is het boek Differentiëren is te leren verschenen. Docenten vinden het fijn dat het boek praktische tips en ideeën geeft. Een goede reden om mijn 10 favoriete tips in dit blog met je te delen.

Tip 1. Verdeel je klas in twee à drie subgroepen

Leerlingen verschillen onder andere in begripsniveau. Op basis van een (formatieve) toets, de keuze van de leerling of je eigen observaties kun je de leerlingen in twee à drie subgroepen indelen. Een groep op het gemiddelde niveau, een groep die de basis nog niet beheerst en eventueel een groep die al boven het gewenste minimumniveau zit.

Tip 2. Differentieer in instructie en begeleiding

De groep op het gemiddelde begripsniveau kan na de instructie gelijk aan het werk. De groep die de basis nog niet beheerst, geef je verlengde instructie en meer tijd om het denkproces te activeren. De groep die al boven het gewenste minimumniveau zit, kun je al eerder loslaten. Zij gaan zelfstandig aan het werk. Voor leerlingen werkt dit heel prettig. Veelzeggend is de reactie van leerlingen van docent Annemieke Mens:

“Juf, het helpt als we samen de theorie lezen. Zo gaat het veel fijner.” 

Tip 3. Differentieer op basis van leervoorkeuren

Ieder mens is anders en leert anders. Ook als docent heb je een leervoorkeur en jouw voorkeursstijl voor doceren sluit daar meestal bij aan. Maar die doceervoorkeur sluit niet altijd aan bij de leervoorkeuren van de leerlingen. Uit wetenschappelijk onderzoek is gebleken dat leerlingen geen vaste leerstijl hebben, maar hun leervoorkeur kan wel verschillen, zo blijkt in de praktijk van de les.

Het heeft een positief effect als je leerlingen een keuze biedt in werkvormen. Zij kunnen vaak prima aangeven wat voor hen goed werkt. Zoals een leerling van Viviane van der Loo:

“Juf, mag ik eerst een mindmap maken op de computer
en dan alleen in zo’n hokje in de studieruimte werken aan mijn huiswerk?
Dan kan ik me veel beter concentreren.”

Tip 4. Differentieer op basis van leertijd

Waarom zouden leerlingen die de lesstof al snappen dezelfde opdrachten moeten maken als leerlingen die moeite hebben met de stof? Gebruik daarom formatieve toetsmomenten en differentieer vervolgens in herhalings- en verrijkingsopdrachten.

Tip 5. Maak extra uitdagende opdrachten zinvol

Leerlingen hebben vaak niet zoveel zin om een extra opdracht te maken. Richard Linschooten, docent Engels op de Pantarijn, bedacht een slimme oplossing. Hij zorgt dat de héle klas profiteert van de extra opdrachten. Als voorbeeld noemt hij vier leerlingen die de tekst uit een boek al snapten en daarom twee extra artikelen uit een Engelse krant moesten lezen.

“Zij hebben voor de hele klas een Engelse nieuwspresentatie gegeven,
waarbij iedereen vragen mocht stellen. Zo waren alle leerlingen
op het juiste niveau bezig en werd iedereen uitgedaagd. Heel motiverend!”

Tip 6. Differentieer via het huiswerk (preteaching)

Ga je de volgende les een moeilijk onderwerp of een moeilijke tekst behandelen? Hier kun je in het huiswerk al rekening mee houden. Geef de leerlingen gerichte vragen, waarmee zij het onderwerp of de tekst thuis kunnen voorbereiden. Bespreek de huiswerkopdracht aan het begin van de les na en geef feedback. Door deze manier van differentiëren zorg je dat alle leerlingen bij het begin van de les een gelijker niveau hebben.

Tip 7. Breng niveaus in opdrachten aan en koppel deze aan je lesdoelen

De vragen die je aan leerlingen stelt en de opdrachten die je hen geeft, verschillen in moeilijkheidsniveau. De Taxonomie van Bloom en vergelijkbare indelingen als RTTI (reproductie, toepassing, inzicht) en OBIT (onthouden, begrijpen, integreren, toepassen) bieden handvatten om deze moeilijkheidsniveaus te onderscheiden.

De Taxonomie van Bloom kent zes niveaus die oplopen in complexiteit. Je kunt deze niveaus koppelen aan je lesdoelen: groep 1 beheerst aan het einde van de les niveau 1 en 2; groep 2 niveaus 1 t/m 3 en groep 3 niveaus 1 t/m 4.

Tip 8. Durf te experimenteren

Voor de meeste vo-docenten is differentiëren iets nieuws. Zoals bij alle nieuwe dingen geldt ook hier: hoe meer meters je maakt, hoe beter het gaat. Docent Madeline Hansen zegt daarover:

“Ik merk dat gedifferentieerd lesgeven langzaam maar zeker
mijn stijl van lesgeven wordt. Het is een leuke manier van werken.”

Tip 9. Reflecteer samen met de leerlingen

Een reflectiemoment met de leerlingen kan waardevolle informatie opleveren. Docenten die regelmatig dit soort reflectiemomenten inbouwen zeggen hierover:

“De leerlingen geven aan dat ze het fijn vinden om
gerichte aandacht te krijgen, dat motiveert hen.”

en

“Leerlingen vinden het differentiëren verrijkend,
mijn ‘oude’ manier van lesgeven vinden ze maar saai.” 

Tip 10. Begin klein

Het kost tijd om te ontdekken wat elke leerling nodig heeft en om geschikte lessen te ontwerpen en bij te stellen. Aarzel daarom niet om klein te starten, bijvoorbeeld in één klas en met één differentiatievorm (zie tips 1 t/m 7). Zo beperk je je voorbereidingstijd. Je kunt ook overwegen om dit samen met collega’s op te pakken, zodat je materialen kunt uitwisselen. Wellicht is het zelfs mogelijk om professionaliseringstijd te besteden aan een materiaal-ontwikkelmiddag met collega’s.  

Differentiëren is organiseren

Differentiëren is vooral organiseren. Maak in de klas bespreekbaar waarom je differentieert en hoe jij je leerlingen daar goede manieren voor aan wilt bieden die de les effectiever maken. Dat haalt veel vragen en onzekerheden weg. Ook werk je meteen aan de verbondenheid en veiligheid die je graag voor je leerlingen wilt.

Praktische verdieping

Vind je het prettig om buiten de les te oefenen en meer tips te ontvangen? Dan is een van de trainingen die we bij CPS geven misschien wel wat voor jou.
Deze trainingen geven we op scholen ook aan teams en we breiden die vaak uit met lesbezoeken en feedbackgesprekken. Neem gerust contact op om de mogelijkheden te bespreken. Mijn gegevens staan onder dit blog.

In het boek Differentiëren is te leren! - Omgaan met verschillen in het vo en mbo, vind je handvatten, voorbeelden en toepassingsmogelijkheden om differentiatie in je lessen vorm en inhoud te geven.We beschrijven hoe je differentieert in instructie, verwerking en leertijd. Ook is er aandacht voor leervoorkeuren, toetsing, differentiatie met ICT en differentiatie schoolbreed.
Meer informatie & bestellen.