Leren in iedere les met formatief handelen
Formatief handelen kan leiden tot betere leerprestaties, meer motivatie en zelfregulatie bij leerlingen. Maar met het af en toe gebruiken van wisbordjes, exit tickets of een scharniervraag zal je hier weinig van merken. Formatief handelen vraagt om een structurele aanpak. En misschien wel een andere manier van denken over wat ‘gewoon goed lesgeven’ is.
Formatief handelen in de les
Formatief handelen gaat over het nemen van betere beslissingen. Dit doe je door tijdens het leerproces bewust informatie te verzamelen over de mate van beheersing van een bepaald leerdoel, om daar een beslissing over een volgende leeractiviteit op te baseren. Je toetst dus het leren, om te leren. Deze beslissingen kunnen bijvoorbeeld gaan over de hoeveelheid uitleg of begeleiding die je een klas of groep leerlingen wil geven, of het aantal en type opdrachten die zij het beste nog kunnen maken.
In mijn blog “niet de toets, maar het gevolg bepaalt of je formatief bezig bent” lees je verschillende mogelijkheden om de formatieve cyclus in je les toe te passen.
Als je deze docentgestuurde aanpak van het formatieve proces goed beheerst, dan kun je overgaan tot het geleidelijk overdragen van de verantwoordelijkheid bínnen deze aanpak aan je leerlingen. Je organiseert dan bijvoorbeeld met een reflectieopdracht dat leerlingen hun eigen beheersing van een leerdoel toetsen, om als gevolg daarvan bewust te kiezen uit een aantal opties met leeractiviteiten om dit doel te bereiken. Op deze manier kun je in een klassikale context gestructureerd oefenen met zelfregulerende vaardigheden.
De formatieve cyclus (CPS Onderwijsontwikkeling en advies, 2019)
Stappenplan voor het ontwerpen van de formatieve cyclus
Veel beslissingen tijdens je lessen neem je op basis van ervaring of gevoel. Je gaat pas formatief handelen als je twijfelt over een beslissing of als je je leerlingen daar meer in mee wil nemen. Bij het ontwerpen van je les doorloop je dan het volgende stappenplan:
Praktijkvoorbeeld
In het volgende praktijkvoorbeeld zie je hoe een wiskundedocent dit stappenplan twee keer in een les toepast:
Formatief handelen in iedere les
Goed lesgeven gaat niet alleen over het goed overbrengen van de inhoud uit het curriculum, maar vooral over het zorgen dat leerlingen deze inhoud goed begrijpen en zelfstandig kunnen gebruiken. Formatief handelen richt zich daarbij met name op het ontwerpen van samenhangende toets- en leeractiviteiten, met de focus op het beheersen van de leerstof.
In het beschreven praktijkvoorbeeld worden beslissingen genomen die beter (onderbouwd) zijn dan wanneer deze zonder formatief handelen waren genomen. Na deze les mag je echter niet gelijk substantieel betere leerprestaties of meer motivatie en eigenaarschap bij leerlingen verwachten. Om na te denken over hoe structureel formatief handelen vanuit het curriculum onderdeel kan worden van ‘gewoon goed lesgeven’, sluit ik af met drie tips:
- Niet alleen kennis in het hoofd stoppen, maar het er ook uit halen
Bepaal bij het ontwerpen van een leerperiode niet alleen welke kennis je wil overdragen, maar ook wanneer én hoe je leerlingen deze kennis weer actief uit het geheugen wil laten ophalen. Door in iedere les kleine toetsmomenten te organiseren kun je niet alleen snelle beslissingen nemen over een volgende leeractiviteit, maar zal elk ophaalmoment ook een stimulans zijn om te leren.
- Eerst uitzoomen, dan inzoomen
Begin met de doelen van het curriculum voor ogen en zoom uit, om te bepalen welke leerdoelen en beslissingen in een bepaalde onderwijsperiode vragen om formatief handelen en welke niet. Vervolgens kies je verschillende momenten tijdens het leerproces om de beheersing van een specifiek leerdoel zichtbaar te maken. Zoom dan pas in, om de formatieve cyclus per gekozen moment gericht toe te passen in de les.
-
Doe geen extra dingen, doe dingen anders
‘Maar daar heb ik toch helemaal geen tijd voor?’, hoor ik je denken. Gebruik daarom regelmatig een opdracht die leerlingen toch al als oefening zouden maken, maar dan nu als toets om direct een beslissing te nemen over vervolgstappen in het leerproces. Misschien beslis je dan wel om als gevolg een deel van de geplande uitleg of opdrachten over te slaan.
Meer weten?
In het boek Formatief handelen in de les, beschrijven wij verschillende concrete toepassingen om formatief aan de slag te gaan. Ook verzorgen wij de training formatief handelen in de les (in de CPS Academie of bij jou op school) om je te helpen met het toepassen van formatief handelen in jouw lessen. Heb je vragen? Neem dan gerust contact met mij op. Mijn gegevens vind je onder dit blog.
