Mijn motto voor het omgaan met de uitdagingen van het nieuwe schooljaar: “Haast je, maar niet te snel…”

Cor Verbeek - 29 augustus 2022

Wat staat ons dit schooljaar te wachten? Waar gaan we mee aan de slag, hoe gaan we om met de onvoorspelbaarheid, hoe managen we het onverwachte? Vooral dit laatste zal denk ik wel de grootste uitdaging van de toekomst zijn. Dat tekort aan menskracht is een blijvertje, en de ‘basis op orde’ is nog maar net begonnen. Hebt u daar al wat van gemerkt? Of is het gesprek aan het begin van het jaar gegaan over het uitstel van de schoolkeuze, een verlengde brugperiode? Of ging het misschien over de eindtoets als doorstroomtoets?

Een nieuw schooljaar, een nieuw begin. Maar toch ook wel weer een beetje hetzelfde. Zijn we nog steeds bezig met administratie waar we het nut niet heel direct van inzien. Maken we plannen waar de betekenis niet altijd duidelijk is. Zullen we daar dit jaar eens mee stoppen? Nee zeggen tegen die zaken die niets met ons lesgeven aan de leerlingen te maken hebben? Gaan we eens de tijd nemen om de zaken goed te gaan begrijpen?

Reflecteren

De filosofe Hannah Arendt schreef lang geleden al een aantal nuttige overdenkingen: Arendt gebruikte het begrip ‘verstehen’. Ze bedoelde daarmee dat het voor ons belangrijk is om eerst te begrijpen wat er zich in de praktijk voordoet en dan vanuit verbeeldingskracht te handelen. We worden geconfronteerd met de wereld om ons heen, een tekort aan menskracht, administratieve rompslomp, te grote klassen, een crisis etc. Al deze invloeden komen we weer tegen in het klaslokaal. Vaak reageren we daar meteen op. Soms is dat verstandig, maar door even te wachten en je eigen persoonlijke pauzeknop in te drukken en de situatie te onderzoeken (verstehen) kunnen we afstand nemen om te reflecteren op dat wat nodig is.  

Een crisis (in het onderwijs) werpt ons terug op vragen die we in het verleden gesteld hebben maar mogelijk uit het oog zijn verloren. De vragen verlangen van ons oude of nieuwe antwoorden en ook onmiddellijke oordelen. Door tijd te nemen en de situatie proberen te begrijpen kunnen we de vragen, en de crisis, verminderen. Als we alleen maar blijven vasthouden aan oude antwoorden of oordelen wordt de crisis juist verergerd. Kijkend naar de discussie van het afgelopen jaar kan ik niet anders dan opmerken dat de oplossingen voor het tekort aan leraren en leidinggevenden de kwaliteit van het onderwijs niet perse goed zullen doen. Al jaren wordt geroepen dat de kwaliteit van de leraar voor de groep het meest belangrijk is. Daarentegen zien we steeds meer onbevoegden voor de klassen staan! Ook de nadruk op het binnen twee jaar inhalen van de resultaten op taal en rekenen lijkt overspannen verwachtingen te kweken. Hoe gaan we iets dat er vijftien jaar over gedaan heeft te ontstaan, in twee jaar oplossen?

Noodzakelijke dialoog

Jammer genoeg heb ik ook geen directe oplossingen. Toch lijkt het me dat we ten eerste moeten aanvaarden dat er een tekort is en dat scholen daar zelf unieke oplossingen voor vinden. Daarvoor is het belangrijk dat de Inspectie of de bestuurder de autonomie even laat waar die thuishoort: bij de leraren. Ten tweede moeten we nu maar eens een echte dialoog tot stand brengen over waartoe onderwijs nu is: gaat het over opvoeden, gaat het over leren? Gaat het over onderwijzen of gaat het over doen? Om terug te komen op Arendt: wat zijn onze basisovertuigingen en hoe plaatsen we die in de context van de school. Kunnen we het eens hebben over de vraag die zij stelde:

‘Beseft men dat de functie van de school erin ligt kinderen te leren hoe de wereld is, niet hen te onderrichten in de kunst van het leven’?
- Hannah Arendt

Wat vind jij de essentiële vraag waarover gesproken moet worden? Laat hieronder je reactie achter.