Blog

Betekent formatief handelen dat je meer moet toetsen? Moet je aan al je lessen toetsmomenten toevoegen? Hoe kun je formatief handelen in het mbo, waar de beroepspraktijk centraal staat?

In de in mei 2023 gepubliceerde Staat van het Onderwijs doet de onderwijsinspectie verslag van de huidige situatie in het onderwijs in Nederland.

Cor Verbeek heeft er kritisch naar gekeken en zet hieronder kort uiteen wat opvalt.

LOB is op veel vo-scholen nog een hoofdpijndossier: onduidelijkheid over wie wat moet doen, wat er überhaupt moet gebeuren binnen dit thema en veel administratiedrang. Maar waarvan weten we nu dat het werkt?“

In deze tijd zoeken docenten, mentoren en studieloopbaan- begeleiders naar allerlei manieren om contact te maken en verbinding te houden met hun studenten. De vragen die wij krijgen gaan vooral over hoe ik zorg dat mijn studenten erbij zijn en er bij blijven? Oftewel, hoe leer ik ze dat zij hun stem kunnen laten horen?

Waarom is de taalachterstand van de Turkse Meryem alleen maar groter geworden? Dat is toch vreemd? Want haar leerkracht heeft vier maanden geleden een goed gesprek gehad met haar vader en ze zouden thuis meer Nederlands met haar gaan praten. En hoe komt het dat de vader van de Syrische jongen Ahmed tijdens het oudergesprek alleen maar over zichzelf wilde vertellen in plaats van over de vele conflicten waar zijn zoon al een paar weken in verzeild raakt?

Aansluiten bij de capaciteiten van leerlingen. Dat klinkt logisch. Geen leraar is er tegen. Toch vindt het te weinig plaats in de lessen in het voortgezet onderwijs, zo constateert ook de Inspectie van het Onderwijs in de recent verschenen Monitor Leskwaliteit.

Zelfregulerend leren is een zeer effectieve vorm van leren. Niet voor niets staat het als 'effectieve interventie' op de menukaart van het Nationaal Programma Onderwijs. Bij zelfregulerend leren passen leerlingen bij verschillende doelen en in allerlei contexten de leercirkel toe. Daardoor leren ze het leerproces aan te sturen en focus te ontwikkelen. 

Het stellen van doelen is een belangrijk onderdeel van het onderwijs, zowel voor leraren als leerlingen. Door het stellen van doelen wordt de focus van de les gelegd op specifieke leerdoelen en wordt de leerstof effectiever aangeboden. Hierdoor kan de leerling zich beter concentreren en is de kans groter dat hij of zij de leerstof daadwerkelijk begrijpt en onthoudt.

Over de taalvaardigheid bij leerlingen is al veel gezegd: de achteruitgang lijkt een feit, het probleem is de afgelopen jaren alleen maar toegenomen en het is lastig om daar in het onderwijs grip op te krijgen. Bij alle vakken zie je vaak dat leerlingen denken de inhoud te begrijpen, maar dat ze hun antwoord niet goed kunnen formuleren als ze de stof zelf moeten uitleggen of er een vraag over moeten beantwoorden. De oorzaak? Veel leerlingen missen de algemene taalkennis en ‑vaardigheid om zich goed uit te drukken. 

Veel scholen maken een ontwikkeling door naar meer gepersonaliseerde en gerichte feedback op het leerproces van leerlingen. Dit doen ze met effectieve instrumenten als formatief toetsen, didactisch coachen en vergevorderde differentiatie. Deze methoden zijn aansprekend, duidelijk onderbouwd en lijken de sleutel tot succes. Hoe komt het dan dat deze ontwikkelingen toch vaak niet tot de kern van de lessen doordringen, vooral in de bovenbouw van het VO?  Vaak wordt er bij deze ontwikkelingen een belangrijke factor vergeten: de verbinding met de vakdidactiek.

Voor veel teamleiders en directeuren zijn de afgelopen jaren bijzonder intensief geweest: van lockdowns naar anderhalvemeterschool en van een steeds nijpender lerarentekort naar uit de pan rijzende kosten voor verwarming van de school. Tegelijkertijd vragen de NPO-plannen extra inspanningen. Je wilt wel interventies plannen en constant verbeteringen doorvoeren, maar komen die in de praktijk wel tot uitvoering? Want de praktijk blijkt nu vaak weerbarstiger dan de NPO-scan en de menukaart doen vermoeden. Hoe dek je je in tegen al die onzekerheden? En moet je dat eigenlijk wel willen?

Leerlingen schrijven meer dan ooit. Een belangrijk deel van hun sociale communicatie verloopt schriftelijk via social media. Maar vraag je ze op school om een wat langere en formele tekst zoals een verslag of brief, dan zie je vaak onvoldoende structuur, kromme zinnen en stijlbreuken. Beter schrijfonderwijs is duidelijk gewenst. Deel daarvoor het schrijfproces op in stappen, geef leerlingen veel meer eigenaarschap over het leren schrijven en laat ze aan relevante teksten werken. Dan wordt leren schrijven niet alleen beter, maar ook makkelijker en leuker.

Steeds vaker heb je kinderen met een niet-Nederlandse achtergrond in je klas. Je wilt ook hen het beste onderwijs geven, zorgen dat ze kunnen meekomen, niet uitvallen. Soms merk je echter dat je zo’n kind en zijn ouders niet begrijpt en zij jou niet. Je weet niet waar het mis gaat, omdat je vaak niet weet wat je niet weet. Bovendien ben je bang om iets verkeerds te zeggen; je wilt het juist goed doen. Iedereen erkent het belang van aandacht en respect voor culturele verschillen, zeker in onderwijssituaties en juist ook in deze tijd van polarisatie. Maar hoe ga je in de praktijk om met de verschillende achtergronden van leerlingen en ouders op school?

De eerste weken en maanden van het schooljaar zijn altijd een interessante tijd, vanuit je rol als leraar en vanuit groepsdynamiek. In deze periode worden immers de geschreven en ongeschreven regels duidelijk en wordt de klas een groep of niet. Als leraar kun je hier invloed op uitoefenen. De groepsdynamiek kun je beïnvloeden door de zes rollen van de leraar effectief in te zetten. Die zes rollen geven houvast om je gedrag consistent neer te zetten, zodat de leerlingen optimaal, veilig en zo aangenaam mogelijk kunnen leren en het lesgeven jou makkelijker afgaat.