De Kleine Kapitein vaart door

De Kleine Kapitein vaart door

Het stimuleren van executieve functies en zelfsturing bij jonge kinderen

Zelfsturing is een voorwaarde om te kunnen leren en samenwerken. Met De Kleine Kapitein leren we leerkrachten en pedagogisch medewerkers om te herkennen op welke momenten van de dag leerlingen hun zelfsturingvaardigheden kunnen inzetten, en op welke momenten daar extra hulp bij nodig is. De training heeft een theoretische basis, maar daarna wordt er volop gewerkt met voorbeelden uit de eigen praktijk. Leerkrachten leren hoe zij in hun dagelijkse omgang met leerlingen, tijdens activiteiten, spel, spelletjes en routinemomenten aan zelfsturing kunnen werken.

De Kleine Kapitein is begonnen als een aanpak voor de onderbouw en de voorschoolse sector, waarbij spel en spelend leren uitgangspunt was. In de loop der jaren is deze lijn verder doorgetrokken naar de midden- en bovenbouw in het basisonderwijs. 

De magie van de nakijkpen

Een school in Noord-Holland. In groep 3 maken de leerlingen hun rekenwerk. Drie leerlingen leggen na een paar minuten hun werkboek opzij; een teken dat ze klaar zijn. De juf merkt tot haar ergernis dat deze drie leerlingen een aantal sommen hebben overgeslagen. Niet voor het eerst. Er is nogal wat verschil in rekenvaardigheid tussen de drie leerlingen, maar voor alle drie geldt hetzelfde: hoe kunnen zij met wat meer focus en aandacht deze taak tot een goed einde brengen? De juf bedenkt de “nakijkpen”. Zij introduceert hem als een magische pen met een speciale functie: niet nakijken of de som klopt, maar nagaan of alle sommen gemaakt zijn. Het is een meerkleurenpen en de kinderen mogen zelf een kleur kiezen om aan te geven of ze compleet zijn. Met trots zetten ze een krul als ze de som wél hebben gemaakt. Als dat niet zo is maken ze de som en zetten die krul alsnog. 

Wat kun je ermee?

Sommige kinderen hebben meer structuur nodig dan andere als ze aan een taak beginnen. Een warrige layout van een rekenwerkboek betekent voor hen een extra uitdaging om te kunnen zien of zij alle sommen wel gedaan hebben. De nakijkpen is een zelfbedachte ‘tool’ waarmee de aandacht van de leerling uitgaat naar precies datgene waar hij of zij moeite mee heeft, namelijk om te checken ‘ben ik compleet of niet?’ De pen helpt de leerling te herinneren wat hij aan het doen is en wat een van de belangrijke doelen bij het maken van alle opdrachten is: controleren of alles gedaan is. Het is maar een heel klein voorbeeld van hoe je met kinderen aan zelfsturing kan werken. Controle en overzicht houden over je werk is een zelfsturingstaak, een belangrijke voorwaarde voor het leren en iets waarmee kinderen op deze leeftijd nogal eens moeite mee hebben. 

Wat is zelfsturing?

Onderzoek laat zien dat zelfsturing een belangrijke basis is voor leren en het latere leven. Kinderen met een goede zelfsturing kunnen beter vriendjes maken, omgaan met teleurstellingen, dingen die ze van tevoren hebben bedacht goed uitvoeren, langere tijd geconcentreerd de aandacht vasthouden en zich minder laten afleiden door allerlei prikkels. Als kinderen vanaf jonge leeftijd deze vaardigheden goed aanleren, kunnen ze later beter met anderen samenwerken, goede relaties opbouwen, beter op hun gezondheid letten, zelf kinderen opvoeden. Het is dus van belang dat professionals die werken met kinderen weten hoe ze de ontwikkeling van zelfsturing kunnen stimuleren. Steeds vaker ondervinden zij dat de ontwikkeling ook dáárover gaat. 

Geschiedenis van De Kleine Kapitein

Een kleine vijftien jaar geleden zijn we begonnen het onderwerp in Nederland op de kaart te zetten, gericht op het jonge kind. De aanleiding was onderzoek uit Canada en de VS dat liet zien dat executieve functies een belangrijke voorspeller waren voor later schoolsucces. We lieten ons inspireren door de ontwikkelaars van Tools of the Mind, een Amerikaans Early Childhood programma, waarvan onderzoeksresultaten aantoonden dat het effectief was in de bestrijding van ontwikkelingsachterstanden. In Colorado zagen we met eigen ogen hoe doelbewuste aandacht voor zelfsturing en EF enorm veel ruimte en mogelijkheden gaf aan spel en de brede ontwikkeling van jonge kinderen. Zo kwam de basistraining van De Kleine Kapitein tot stand. 

Nieuwe thuishaven voor De Kleine Kapitein

In 2022 heeft het programma De Kleine Kapitein, waarmee je leert hoe je executieve functies (EF) en zelfsturing bij jonge kinderen stimuleert, een nieuwe thuishaven gekregen. CPS heeft de rechten overgenomen van Sardes. Niet in de laatste plaats omdat beide ontwikkelaars (Lilian van der Bolt en Jeroen Aarssen) inmiddels in dienst zijn bij CPS. 

Interesse?

Bent u geïnteresseerd in de training, of heeft u een vraag over executieve functies of zelfsturing? Neem dan contact op met Lilian van der Bolt of Jeroen Aarssen.

E-book Jonge Kind

cover ebook jonge kindDe wereld van het jonge kind en de rol van de professional

Begin 2022 hebben heeft CPS een e-book uitgebracht over het onderwijs aan het jonge kind. Dit e-book is gratis te downloaden via www.cps.nl/ebookjongekind

Over de auteurs

Jeroen Aarsen 2023.png

Jeroen Aarssen

Jeroen is adviseur bij CPS en begeleidt en traint schoolteams bij het geven van onderwijs aan kinderen in het basisonderwijs. Hij is gespecialiseerd in het jonge kind, meertaligheid, interactief taalonderwijs en executieve functies.

Bekijk profiel
Lilian van der Bolt 2023.jpg

Lilian van der Bolt

Lilian is adviseur/trainer bij CPS en is gespecialiseerd in het onderwijs aan het jonge kind. Zij begeleidt en traint teams in de kinderopvang en het basisonderwijs op taalonderwijs, spelbegeleiding en executieve functies.

Bekijk profiel

Zoek in de website