Leren schrijven kan zo veel leuker en makkelijker

Door focus op het schrijfproces en zelfregulerend leren

Els Loman - 13 oktober 2022

Waarom is schrijven zo belangrijk?

Schrijven helpt bij leren. Schrijven maakt namelijk dat je ergens langer over nadenkt. Daardoor leer je dieper en sla je het geleerde op in het langetermijngeheugen. Goed kunnen schrijven is bovendien essentieel voor het functioneren in de maatschappij. Het persoonlijke leven alleen al vereist regelmatig een brief of mail naar een instantie. In het hoger onderwijs zijn goede samenvattingen voorwaarden om de stof te kunnen leren. En in veel banen moet je duidelijke stukken en mails kunnen opstellen.

Hoe motiveer je leerlingen voor schrijven?

Voor de motivatie is het van groot belang dat leerlingen zelf keuzes mogen maken. Willen ze bij geschiedenis een samenvatting of een werkstuk maken? Voor Nederlands een brief schrijven aan de voetbalclub over met wie ze in het team willen of een sollicitatie aan de plaatselijke supermarkt? Het motiveert enorm als hun schrijfproduct een doel dient; het wordt niet weggegooid na afloop maar verstuurd, gebruikt of gepubliceerd. Samenwerking tussen Nederlands en andere vakken biedt hiervoor talloze mogelijkheden. 

Focus op schrijfproces en zelfregulerend leren

Leerlingen hebben vaak geen idee hoe ze moeten beginnen met schrijven. Daardoor beginnen ze soms helemaal niet en als het ze wel lukt om zonder voorbereiding te starten met schrijven, dan springt hun tekst niet zelden van de hak op de tak. Door het schrijfproces in verschillende stappen te verdelen, help je je leerlingen op weg en leer je ze de voorwaarden voor het schrijven van een goede tekst.

Oriëntatiefase: het schrijfplan

In de eerste fase, de oriëntatiefase, maken leerlingen een schrijfplan voor de tekst. Je leert ze zelf hun gedachten te ordenen over een onderwerp door bijvoorbeeld een gesprek met medeleerlingen, een mindmap of een lijstje met steekwoorden. Vragen waar je ze over laat nadenken kunnen zijn: Waar moet een werkstuk of sollicitatiebrief aan voldoen? Wat weet ik al over een onderwerp? Wat wil de lezer weten?

Opdrachtfase: leerdoel en beoordelingscriteria

In deze opdrachtfase maakt de leraar duidelijk wat het leerdoel bij de schrijfopdracht is, hoe de leerlingen het leerdoel kunnen bereiken en aan welke beoordelingscriteria het schrijfproduct moet voldoen. Die criteria hoeft hij niet alleen te bepalen. Door deze in samenspraak met de leerlingen vast te stellen of aan de leerlingen zelf over te laten, geef je de leerlingen meer eigenaarschap over hun leerproces. Dat motiveert en intensiveert het leren.

Schrijffase: nu pas schrijven

In de schrijffase kunnen sommige leerlingen direct aan de slag. Anderen merken dat ze nog wat hulp kunnen gebruiken. Geef aanvullende mini-schrijflessen en laat leerlingen kiezen of ze die willen volgen. Vergroot daarnaast hun zelfredzaamheid door voor te doen wat jij doet als je even niet verder lijkt te kunnen. Leer ze hulp te vragen aan elkaar, te zoeken op internet, enzovoort. Als ze de juiste woorden niet kunnen bedenken, wijs je ze bijvoorbeeld op websites met synoniemen. Voorkom zo dat ze stoppen als ze iets niet weten en stimuleer hun zelfregulerend vermogen.

Revisiefase: bekijken en verbeteren

Ervaren schrijvers leggen een eerste versie van hun tekst even weg om deze later nog eens te bekijken. Leer je leerlingen dit ook te doen. Door vervolgens het schrijfproduct naast de beoordelingscriteria te houden, ziet de schrijver wat er nog beter kan. Leerlingen kunnen zo hun eigen werk evalueren en verbeteren, maar je kunt ze daarnaast naar elkaars teksten laten kijken en elkaar feedback laten geven. Dan leren ze daar ook weer van. Als je dit zo organiseert, ben je als leraar bovendien veel minder tijd bezig met nakijken.

Publicatiefase: opmaak, beeld en daadwerkelijk gebruik

In de publicatiefase maken de leerlingen hun tekst klaar voor vertoning aan de lezer(s). Waar publiceren ze hun tekst of naar wie mailen ze hem? Welke opmaak past bij de boodschap en de lezer? Welke beelden ondersteunen de tekst? Leerlingen kunnen hier hun creativiteit in kwijt. Ze kunnen een mooi eindproduct maken door opmaak toe te voegen en er bijvoorbeeld een geschikte foto bij te zoeken of te maken. Vinden ze deze fase lastig, bied dan mini-lessen aan en leer ze hoe ze hier beter in kunnen worden. Zorg tot slot voor daadwerkelijk gebruik of publicatie van de teksten.

Schrijfportfolio: nieuwe leerdoelen

Alle eindproducten, maar ook tussentijdse schrijfproducten zoals schrijfplannen en eerste versies kunnen een plek krijgen in het schrijfportfolio van de leerling. Aan het einde van een schooljaar kunnen ze hieruit een selectie maken die ze meenemen naar het volgende jaar. Laat leerlingen aangeven op welke teksten zij trots zijn en waarom, welke teksten ze goed vinden en wat ze een volgende keer anders willen doen. Al dan niet samen met de leraar, formuleert de leerling zo nieuwe leerdoelen.

Doorgaande lijn en differentiëren

Het portfolio maakt de uitgangssituatie duidelijk voor het vervolg van het schrijfonderwijs. De leraar kan hier het volgende leerjaar op aansluiten en zo de doorgaande lijn handhaven. Ook wordt meteen duidelijk waar welke leerling staat wat het makkelijk maakt om te differentiëren.

Meer weten?

Wil je meer weten? In het net verschenen boek Focus op het schrijfproces staat alles uitgebreid en heel praktisch beschreven.

Focus op het schrijfproces -  Leerlingen begeleiden in schrijfvaardigheid
Els Loman, m.m.v. Jeroen Aarssen en Heleen Strating
Verschenen: oktober 2022
Pagina's: 145 pagina's
Prijs: € 29,95
Inhoudsopgave & bestellen

Wil je graag persoonlijke ondersteuning bij het verbeteren van het schrijfonderwijs? Neem dan contact met mij op.