Eigenlijk wil je ze gewoon beter leren nadenken
'Leescrisis’
‘Taalvaardigheid weer gedaald’
‘PISA scores alarmerend’
Iedereen valt over de nieuwste resultaten van PISA. Toch is het voor vakdocenten helemaal geen onverwacht nieuws. Je denkt dat je de leerlingen de nieuwe stof goed hebt uitgelegd of dat duidelijk is hoe ze een goede discussie moeten voeren. Maar vaak blijken ze iets letterlijk uit hun hoofd te leren zonder het echt te begrijpen en te kunnen toepassen in een andere context.
Kritisch leren denken
De taalvaardigheid staat in de volle breedte onder druk en het uit zich in veel meer dan lezen alleen. Nuance, (taal)gevoeligheden, afleiden, tussen de regels door lezen, perspectiefwisselingen en complexere standpunten? Dat wordt in de lespraktijk alleen maar moeilijker. Gevoelige onderwerpen als rechten van minderheden of een oorlog durf je nauwelijks aan te snijden uit angst voor een explosieve sfeer. Je zou kortom willen dat ze vanuit eigen begripsvorming kritischer nadenken voor ze antwoord geven of reageren. Maar hoe verander je dat in hun hoofd?
Denken als basisvaardigheid?
Door alle aandacht voor basisvaardigheden wordt juist dit punt steeds genegeerd: taal en denken zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden. We kunnen blijven hameren op de basisoefeningen van taal, grotere woordkennis of leesstrategieën, maar taalvaardigheid is zoveel rijker. Stimuleer het kritisch, creatief en analytisch denken en je draagt op een uitdagende en enthousiasmerende manier bij aan de taalvaardigheid van de leerlingen. Taal en denken staan niet los van elkaar: door beter te leren denken, word je ook taalvaardiger. Beschouw denken als basisvaardigheid en zet de taal van jouw vak in om beter te leren denken!
Oorzaak of aanleiding
Als docent kun je je leerlingen helpen om kritisch te leren denken. Door zaken te ontrafelen, dit voor te doen, samen te doen en ze het vervolgens zelf te laten doen. Leer ze genuanceerder redeneren, bewuster onderzoeken en scherper nadenken over wat echt relevant en waar is.
Als je ze bijvoorbeeld leert wat de verschillen zijn tussen een oorzaak, aanleiding, contextfactor en een invloedsfactor, dan kunnen ze hierover nadenken bij verschillende onderwerpen: welke oorzaken waren er voor de eerste wereldoorlog? Welke aanleiding was er? Hoe schrijf ik die nuances duidelijk op? Zo komen ze tot volledigere antwoorden. Minder begrippen uit het hoofd leren en meer oefenen met redeneren zorgt voor echt begrip, maakt dit ook persoonlijker en geeft minder ongenuanceerde reacties en antwoorden.
Polarisatie en escalatie
Veel docenten maatschappijleer vinden het tegenwoordig spannend om bepaalde onderwerpen in hun lessen aan te snijden. Het leidt namelijk al snel tot polarisatie en escalatie. Maar actuele gebeurtenissen dwingen soms wel tot het bespreken van een onderwerp. Dat gebeurt dan vaak in groepjes die drie argumenten voor of drie argumenten tegen moeten bedenken. Maar in plaats van een interessante discussie, ontstaat er vaak een patstelling of een gesprek dat meer lijkt op een ruzie dan op een discussie. Hoe zorg je voor meer diepgang en begrip voor elkaar? Genuanceerder leren redeneren en formuleren helpt daarbij. Leren je leerlingen meteen meer nuance bij complexe begrippen.
Meerdere perspectieven en verschillende soorten argumenten
Om discussies interessant te maken en in goede banen te leiden, helpt het om het kritisch denken systematisch aan te leren. Bespreek een gevoelig thema niet direct vanuit argumenten voor en tegen, maar laat je leerlingen eerst verschillende perspectieven onderzoeken. En maak ze er ook bewust van dat er soms meningsverschillen zijn tussen voorstanders (of tegenstanders) onderling.
Leer ze over verschillende soorten argumenten: principiële en pragmatische. In de kwestie van abortus is een principieel argument bijvoorbeeld dat het tegen iemands religieuze opvattingen ingaat. Een praktisch argument tegen is dat er een andere oplossing mogelijk is zoals adoptie. Leerlingen zullen al snel begrijpen dat een principieel argument een andere reactie vraagt dan een pragmatisch argument. En dat iemand dus niet ouderwets is, omdat zij tegen abortus is, maar gelovig en daarom die mening is toegedaan. De nuance lokt betere en persoonlijke taal uit.
Werkvorm bij discussiëren
In de praktijk kun je voorafgaand aan een discussie leerlingen argumenten laten indelen in een schema met vier kwadranten: voor/tegen en principieel/pragmatisch. In het vmbo geef je ze dan bijvoorbeeld verschillende argumenten die ze in het juiste kwadrant moeten plaatsen. Havo/vwo-leerlingen kun je zelf argumenten laten bedenken binnen die vier opties. ChatGPT kan ze helpen om op argumenten te komen. Als ze dit hebben gedaan voordat ze in discussie gaan over een onderwerp, zul je merken dat het gesprek inhoudelijker wordt en de interactie milder.
Nepnieuws en framing
Leerlingen denken vaak dat wat staat op social media als Instagram of TikTok de waarheid is. Een nepnieuwsbericht dat vermeldt bijvoorbeeld dat Poetin dood is. Of, minder duidelijk, dat migranten ervoor zorgen dat Nederlanders geen huis kunnen vinden.
De zogenaamde social mediafuik draagt nog eens bij aan die overtuiging: algoritmes zorgen ervoor dat iemand meer van dezelfde informatie krijgt. Je wilt leerlingen bewust maken van dit principe en leren dat ze de betrouwbaarheid van informatie moeten onderzoeken en toetsen. Want wat werkelijkheid lijkt, hoeft nog niet waar te zijn. Hoe kunnen we leerlingen helpen met beter leren nadenken zodat zij niet klakkeloos reproduceren wat ze lezen of horen?
Leer je leerlingen kritisch te denken. Maak ze er allereerst van bewust dat niet alles wat op sociale media staat waar is. Zodat ze zich vaker afvragen: weet ik zeker dat dit waar is? En vervolgens leer je ze te achterhalen of iets klopt. Waar zoek je? Welke informatie en cijfers heb je nodig? Welke bronnen zijn betrouwbaar? En hoe trek je daar vervolgens conclusies uit? Neem ze vaker mee in dit proces, zodat ze zich dit eigen maken.
Verdieping
Wil je je leerlingen beter leren nadenken, leren argumenteren en redeneren? Zodat ze beter onderbouwde antwoorden en reacties geven? Schrijf je dan in voor een van onze trainingen hierover in de CPS Academie:
Training Kritisch leren denken bij Nederlands
Training Kritisch leren denken bij mens- en maatschappijvakken
Training Taal, tienerbrein, leren en lesgeven
Wil je je liever met je team op school verdiepen op dit onderwerp?
Neem dan contact met ons op om de mogelijkheden te bespreken.
Onze gegevens vind je hieronder.
Plaats een reactie